Ko je bio Vita Kotoranin, neimar Dečana i ko su bili njegovi primorski majstori - kamenari?

ON DOBROLEPI PODIŽE HRAM BOGOLEPI

piše: Jovan Dujović

U pisanim dokumentima slava "dobrolepog" koji podiže hram "bogolepi" pripada ktitoru, Nemanjinom potomku Stefanu koji po hramu dobi ime -Dečanski.Samo na portalu južnih vrata hrama zapisano je ime majstora - graditelja, "načelnika zdanja tog". Tamo piše: "Fra Vita, mali brat, protomajstor iz Kotora, grada kraljevoga". Ko je, zapravo Vita Kotoranin? Vita Trifunov Čuča bio je opat crkve Svete Marije na Gurdiću (Svete Marije kod Mosta) iz Kotora, i zastupnik ovog ženskog manastira, kao "mali brat" iz manastira Svetog Franje u istom "gradu kraljevom". Kako je jedan ugledan katolik podigao jedan od najlepših pravoslavnih hramova Balkana?

... A spolja sastavljen je mnogočudno, od ustrugana mramora crvenog i ujedno belog, a kamenje jedno sa drugim sačlanjeno je divno i najumetničkije... tako da se velika blagodet sije onima koji gledaju, i uvek lepota kamena i veličina hrama daju mu najveću krasotu, pošto je savršenoizvajan na dostojnolepnost onima koji su ga učinili", napisao je iguman dečanski Grigorije Camblak

Stefan Dečanski, (Stefan Uroš Treći), ktitorska kompozicija iz manastira Dečani 9: u ratovima oko Primorja - sa Dubrovnikom, sa Branivojevićima, sa Bosanskim vojskama Kotromanića - učestvovao je i "mladi kralj" Dušan, koji će imati 22 godine kad bude oca svrgnuo s prestola.

Prošlo je više od 670 godi na, kako je u pitomoj metohijskoj ravnici podignut manastir Visoki Dečani.Ovo veleljepno zdanje kakvom nema ravna u južnim predjelima naše zemlje, prema najstarijim sačuvanim kotorskim spomenicima, pisanim između 1326. i 1327. godine, podigao je slavni kotorski graditelj Vita Trifunov Kotoranin.Prema natpisu na portalu južnih vrata manastirskog hrama u Dečanima vidi se da ih je on gradio punih osam godina, od 1327. do 1335. Tu doslovno piše: "Fra Vita, mali brat, protomajstor iz Kotora, grada kraljeva."To je bilo sve što se doskora znalo o neimaru tog našeg monumentalnog zdanja iz Srednjegvijeka.Vita Kotoranin, od oca Trifuna, prezimena Čučole (ili Čuča)Radeći dugo godina u Kotoru, prelistavajući prašnjave knjige i staru arhivsku građu, koja je ovdje, kao i u drugim primorskim gradovima, imala mogućnost da preživi sve pohare i stigne do naših dana, veliki crnogorski istoričar profesor Risto Kovijanić uspio je da odgonetne ovu viševjekovnu zagonetku.Zajedno s I. Stjepčevićem, utvrdio je da se u ličnosti prezvitera Vite Trifunova Čučole (ili Čuča), opata kotorske crkve Svete Marije na Gurdiću, odnosno manastira ženskog franjevačkog reda i zastupnika "male braće" manastira Svetog Franje, krije neimar Vita.Da je to graditelj Visokih Dečana potvrđuju ove činjenice:1. Nema drugog Vite Kotoranina i nemoguće je zamisliti da kotorski pisani spomenici toga doba ne pominju tako znamenitu ličnost. Uz to, prezviter Vita bio je, po kotorskim izvorima, vrlo ugledna ličnost svoga vremena, a bio je i opat crkve Svete Marije na Gurdiću, koja se u kotorskim spisima pominje kao manastir monahinja franjevačkog reda.

Monahinje su u to doba živjele najstrožijim manastirskim životom i njihova nastojnica (opatica) nije mogla da obavlja nikakve javne funkcije, već je to činio upravitelj (opat, rektor) crkve i manastirskih dobara.

Prezviter Vita, opat, bio je zastupnik male braće manastira Svetog Franje, zadužbine Nemanjića u "gradu kraljeva", koja je dobijala povlastice i darove od Nemanjića, a svakako i od samog ktitora Dečana, s kojim su kotorska "mala braća" bila u vezi.

Zanimljivo je da se prezviter Vita, opat, ne pominje nigdje u kotorskim spisima u vrijeme kad se najviše radilo na podizanju zidova i stubova dečanskog hrama. Kasnije, kada su radovi bili privođeni kraju, njegovo ime se sreta u spisima iz zimskog perioda ili poznojesenjih mjeseci. Tada bi se radovi na gradnji Dečana obustavljali, a brojni majstori odlazili su na odmor kod svojih porodica.

Zašto se retko pominje fra Vitino ime

Osim dečanskog natpisa, ima i drugih naših pisanih spomenika o podizanju Dečana u vrijeme u kome je živio Vita Kotoranin. Međutim, nijedan od njih ne pominje glavnog protomajstora.

U svojoj povelji od 1330. godine, u čijem sastavljanju je vjerovatno učestvovao i arhiepiskop Danilo, Stefan Dečanski ne pominje Vitu protomajstora, ali pominje "protomajstora Georgija i s bratiom Dobroslavom i Nikolom" koji su gradili i ukrasili mnoge crkve "po srpskoj zemlji", i koji u Dečanima "trapezariju zdaše i veliki pirg nad Portom... zato im kraljevstvo i potvrdi selo Manastirac da im je i nih plemenevi a vjeki amin".

Na prvi pogled ispada čudno da ktitor pominje protomajstora pirga i manastirskih zgrada, a ne pominje protomajstora manastirskog hrama, daleko većeg i znamenitijeg spomenika.

Međutim, jasno je, protomajstor Đorđe i braća mu, pominju se isključivio zato što im se dečanskom poveljom daje i potvrđuje selo Manastirac, podložnu metohu Dečana, kao što se pominju svi ostali mnogobrojni pripadnici manastirskog metoha, među kojima ima i zanatlija.

Đorđe se tu, kao što se jasno vidi, ne pominje kao protomajstor hrama, niti bi se pomenuo kao glavni graditelj pirga, trpezarije, igumanije i drugih manastirskih konaka, nego se pominje kao posjednik metohijskog sela koje je dobio za zasluge ili kao nagradu.

Drugi Vitin savremenik, arhiepiskop Danilo, pisac "Života kraljeva i arhiepiskopa srpskih", na koga je Dečanski prenio staranje oko rada i izgradnje manastira, ne pominje Vitu Kotoranina, kao ni njegov učenik-nastavljač, takođe savremenik gradnje Dečana u svom "Žitiju Stefana Dečanskog", gdje se prilično opširno govori o samom podizanju manastira.

Državna politika Stefana Dečanskog,kao uostalom i politika Nemanjića, bila je vrlo elastičnaprema katolicima, posebno iz primorskih zemalja. I kad je doneo odluku o gradnji hrama u Dečanima, ovaj - možda, najnesrećniji srpski vladar - napisa "da brzo dođukmenoresci i da se postave od primorskih gradova". Pored fra Vite koji je na Dečane preneo neke elemente sa katedrale Svetog Tripuna, na hramu su radili Anđel i Petar Lovrov, iz Zadra. Anđelo je pre toga gradio čuveni dubrovački hram posvećen Svetom Vlahu, a brat mu, dubrovačku crkvu Svetog Martina. I najpoznatiji "kamenar" tih krajeva Marko Marinov Gogo, iz Dubrovnika, koji je gradio palatu Buća u Kotoru. Pominju se i jedan Baranin, Dragoš Ivanov, i dva Kotoranina, Hranoje i Bogoje.

Ova dvojica biografa ne pominju ni protomajstora Đorđija, kao što ga ne pominje ni dečanski natpis.

Zato postoje, naizgled opravdani razlozi. Među njima prvi je ovaj, da je srednjovjekovni pisac, monah, išao za tim da u prvi plan istakne glavu države, vladara-ktitora i glavu crkve, arhiepiskopa, koji je bio angažovan da pomno prati izgradnju vladaočeve zadužbine.

Dečani, crkva Vaznesenja Gospodnjeg, detalj oranja, iz kompozicije "Stvaranje sveta", na severnom brodu naosa

Otuda razumljiva i pretjerivanja Danilovog učenika i biografa, o ktitorskom udjelu arhiepiskopa Danila pri podizanju Banjske, Dečana i Bogorodice u Peći, koja je zidana u isto vrijeme kada i manastir Dečani.

Pa ipak, njegovo mišljenje o Danilovoj ulozi oko podizanja Dečana, koje je iznio u "Žitiju Stefana Dečanskog", dosta je realno.

"Moj gospodin - kaže biograf - dostojno se i krepko brinuo o ovom svetom i božanstvenom hramu i za podizanje njegovo, da se, pošto je ovaj preosvećeni položio prvi osnov, trudio i za dovršenje, tako da je bio kao najamnik nekog dela toga svetog hrama".

Zar je drugačije i moglo da bude?

Franjevac, Latin, zastupnik Male braće, "načelnik zdanja tog"

Stefan Dečanski je prenio starateljstvo nad izgradnjom manastira, svoje najveličanstvenije zadužbine, na svoga arhiepiskopa, na čovjeka prosvećena i ugledna, jednog od kulturno najizgrađenijih ličnosti na tadašnjem Balkanu, s kojim je zajedno i izabrao to mjesto, tako lijepo i zdravo. A uz sve to, on je bio najbliži, i blagoslovio je takav poduhvat.

Drugi glavni razlog što savremenici ne pominju Vita Kotoranina iznio je profesor Miloje M. Vasić u svojoj studiji o arhiepiskopu Danilu: "Doba života i rada Danila II, pada u vreme kada se u Grčkoj i Srpskoj crkvi pojavio silan pokret, nepomirljiva borba protivu latinske vere".

Vita Kotoranin, međutim, kao opat i kao zastupnik "male braće" bio je franjevac, znači Latin.

No, državna politika Stefana Dečanskog, kao uostalom i politika njegovog oca i djeda, bila je elastičnija prema pripadnicima zapadne crkve a posebno prema onima iz primorskih gradova.

To je i doprinijelo da Vita Kotoranin pokaže sve svoje umjeće u podizanju takvih zdanja.

Zadužbina Stefana, koji po njoj dobi ime - Dečanski

Ni drugi biograf Stefana Dečanskog Grigorije Camblak "monah i prezviter, bivši iguman iste obitelji (Dečana)", pišući sedamdeset godina kasnije o podizanju tog manastira, ne pominje protomajstora Vitu, iako je toliko vremena imao stalno pred očima natpis dečanskog portala koji počinje imenom: V i t a. Iz istih onih razloga koje su imali u vidu i njegovi prethodnici!

Govoreći o podizanju Visokih Dečana, Camblak kaže kako Stefan Dečanski "rečju zapovedaše da brzo dođu kamenoresci i da se postave od pomorskih gradova načelnici zdanja tog".

Jasno, tu se misli na glavnog "načelnika zdanja" Vitu Kotoranina.

A potom nastavlja:

"Prvo okolo podiže grad, dovoljno dug i širok, utvrđen čestim kulama... A načini veliku trapezariju, po zdanju najveću, umetništvom detalja, mađere i mađupnice, ustrojeno u prostranstvo, pa načini igumaniju, neko čudesno delo dostojno povesti, i sve sazdavši po redu i lepoti, pokriva olovom. A pored svega ovoga on dobrolepi (Dečanski) podiže i bogolepi hram."

Kad već pisci, savremenici njegovi ne govore o Viti, rječito govori njegovo veliko djelo. Govore te kamene gromade. Monumentalna dečanska građevina, umjetnički uobličena kao rijetko koja, kakvu su samo bili u stanju da podignu primorski, u prvom redu kotorski majstori.

"DEČANSKA CRKVA NE OBRETAJET SE NIGDEŽE"

Djelo Vite Kotoranina nije bilo još ni dovršeno kada je kazan prvi javni sud o njemu.

Stefan Dečanski, za koga biograf kaže da je, doživio da vidi podignute zidove i "dostohvalne" stubove, piše u svojoj povelji 1330. godine: "I sazdav ukrasih vsakimi krasotami vnutrenimi i vnjišnjimi".

Danilov učenik i očevidac izgradnje manastira, nekoliko godina docnije kaže:

"I pošto je tu sabrano veliko mnoštvo umetničkih i veštih majstora, i pošto je sve spremljeno, i tako počeše zidati, da je čudno i preslavno onima koji gledaju, časne i mnogorazlične mramore čineći (klešući) i ove polažući u sazidanje takve božanstvene crkve."

Dečanski iguman Camblak, stajao je zadivljen pred djelom Vita Kotoranina, i kao učen, obrazovan čovjek, široke kulture, s ushićenjem je zapisao:

"Bogolepi hram unutra ima veliku dužinu i širinu a visinu toliku da se utvruđuju i oči onih koji gledaju. Drže ga stubovi od mramora, izvajani, i išaran je raznim svodovima. A spolja sastavljen je mnogočudno od ustrugana mramora crvenoga i ujedno beloga, i kamenje jednoga sa drugim sačlanjeno je divno i najumetničkije... tako da se velika blagodet sija onima koji gledaju, i uvek lepota kamena i veličina daju hramu najveću krasotu, pošto je savršeno izvajan na dostojnolepnost onima koji su ga učinili."

Pisac Karlovačkog rodoslova od 1504. do 1520. godine bilježi: "Dečanskaja crkvi ne obretajet se nigdže".

U to vrijeme, možda, kružila je legenda kako je graditelj namjeravao ukrasiti dečanski hram sa 24 kubeta, ali ga je u tome omela iznenadna smrt Stefana Dečanskog.

Ivan Kukuljević smatra da Viti Kotoraninu pripada "jedno između prvih mjesta ne samo među slavenskim nego svima umjetnicima svoga vremena, jer on postavi... narodni prekrasni spomenik kojemu se divi i danas domaći i inostrani svijet. Svakako pripada njemu najveća slava radi ovoga rijetkoga slavenskoga umotvora."

Engleski putopisac Evans ističe Dečane kao "najotmeniju crkvenu građevinu u unutrašnjosti Poluostrva".

Naši stručnjaci često govore o ovoj "najvećoj srpskoj građevini Srednjeg vijeka", čija izgradnja može da se takmiči i sa današnjom tehnikom.

"Crkva, koja predstavlja trobrodnu basiliku, čuvena je sa svoje visine i plastične dekoracije u kamenu", kaže prof. Vl. Petković.

KO JE, USTVARI, VITA KOTORANIN?

Svaki podatak iz života našeg velikog neimara, o kome se doskora znalo samo toliko da je "mali brat iz Kotora", veoma je dragocjen.

Kotorski pisani spomenici, može se slobodno reći, otkrivaju ko je ustvari on. Pa i oni djelimično.

Najviše je spisa sačuvano iz perioda 1326. do 1337. godine, iz vremena izgradnje manastira Visoki Dečani. To su, dobrim dijelom sudsko-notarski spisi.

Prema tome Vita Kotoranin je prezvitor Vita Trifunov Čučo (Čučolo) opat crkve Svete Marije na Gurdiću i prokurator manastira Svetog Franje, zadužbine Jelene Uroša I, djeda ktitora Visokih Dečana.

U kotorskim spisima pominje se preko četrdeset puta, od čega dvadeset puta s punim prezimenom. Međutim, njegovo prezime pisano je različito i nedosljedno. Pošto su notari bili, uglavnom Italijani, njegovo prezime bilo im je teško i izgovoriti a nekmoli pisati.

To je najuvjerljiviji dokaz da je Vita imao naše narodno prezime a ne italijansko.

Prvi pomen o Viti imamo 10 avgusta 1326. godine.

Mihailo Sajin predao je toga dana cijelo svoje imanje u ruke gospodina Vite Čuča, rektora crkve Svete Marije kod mosta, i Gruba Paskalova Martolova, da mogu s njim potpuno raspolagati.

Iste godine, 3. decembra, došli su u sud "uvaženi muževi": Vita, opat Svete Marije kod Mosta, i Marin Bolinova iz Mrčevca kod Prevlake, koji ostavlja crkvi Svete Marije vinograd u Kostanjici. Za izvršioca oporuke odredio je opata te crkve sa klericima.

Tu je čitav niz sudsko-notarskih dokumenata koji svjedoče o Viti Kotoraninu, najčešće kao izvršiocu raznih oporuka, što govori o velikom ugledu koji je uživao.

Između ostalog, Vita je bio izvršilac oporuke Obrada Desislavina Gambe, graditelja čuvenog srebrnog oltara nad grobom Svetog Nikole u Bariju (Italija), poklona kralja Milutina.

S Obradovim sinom Marinom i Junijem Gambom, podnio je sudu Obradov testament 8. juna 1832. godine. Iako je dokument prilično oštećen iz njega se vidi da je Vita bio u Kotoru juna mjeseca. To je inače jedini ljetnji mjesec u kome se on pominje dok je građen manastir Visoki Dečani.

Mada s velikim naporom, Vitin život se prati do kraja 1337. godione, jer je u Kotoru bio prilično aktivan, ali uglavnom kao izvršilac testamenata onih koi su ostavljali svoja imanja ili što drugo crkvi, odnosno u dobrotvorne svrhe.

Kad je umro, vjerovatno nikada neće biti tačno utvrđeno, pošto su izgubljeni spisi sve do 1395. godine.

Ukoliko je umro u svom rodnom Kotoru, onda se s puno razloga može pretpostaviti da je i sahranjen tu, u crkvi Svete Marije na Gurdiću, ili u manastiru Svetog Franje, samostanu "male braće".

KOTORSKI MAJSTORI - KAMENARI

U Vitino vrijeme Kotor je imao svoje k a m e n a r e (kamenoresce i zidare) koji su bili veoma poznati u Primorju, Dalmaciji i susjednim pokrajinama.

Smatra se da je tada Boka sa Zetskim primorjem "bila ustvari matica razvoja tadašnje skulpture, gdje su gradovi Kotor i Bar bili najznatniji centri".

Majstori s mora žive vjekovima u sjećanjima našeg naroda kao vrsni autori građevina, skulptura pa i slika, a uz sve to još i zlatari.

Protomajstor Vita nije mogao mimoići kotorske kamenare. O tome govori i biograf Stefana Dečanskog kako se na izgradnji manastira Visoki Dečani okupilo "mnoštvo umjetničkih i vještih majstora".

Naši poznati stručnjaci složni su u jednom, da su bogatu plastičnu dekoraciju Dečana, spoljašnju i unutrašnju, izradili primorski majstori. To se takođe odnosi i na Studenicu, Sopoćane, Banjsku i Gradac.

"Za vidanje i ukrašavanje kraljevskih zadužbina - kaže M. Vasić - pozivani su, dakle, dobri i vični majstori iz Primorja. Raška i potonja Srbija bile su, u pogledu na materijalnu kulturu, upućeni uglavnom na svoje Primorje, preko kojega su stajale u vezu s celim tadašnjim kulturnim svetom".

Sličnosti Dečana (pravoslavnih) i kotorskog Svetog Tripuna (katoličkog)

Kotor je, u tom pogledu, odigrao prvorazrednu istorijsku ulogu. Uostalom i njegova arhitektura i skulptura imali su vidne uticaje na Dečane. Tako je utvrđena potpuna sličnost između trifore kotorske katedrale Svetog Tripuna i dvije trifore Dečana, za koje se kaže da "spadaju u red najbogatije plastično dekorisanih prozora u našoj srednjevjekovnoj arhitekturi". Takođe je jasna sličnost između ukrasnih detalja divnog svetotripunskog ciborija i mermernog oltara manastira Visoki Dečani. Sve su to, očigledno, prenijeli i ugradili kotorski kamenari, na čelu s protomajstorom Vitom.

Kako M. Vasić tvrdi, to se odnosi i na arhiepiskopsku crkvu u Peći i sarkofag Danila II, koji je građen kod Dečana.

Profesor dr Đurđe Bošković je uvjeren da je fra Vita vidio svod kolegijalne crkve Svete Marije i isti takav postavio na manastiru Dečani.

Uostalom, mnogi znalci su rekli svoj sud - da je obrada kamena koji je ugrađen u Dečane dovedena do tehničkog savršenstva.

U kotorskim pisanim spomenicima tog vremena, pominje se 18 majstora-kamenara, bez učenika, koji su kod njih izučavali zanat.

Među njima je jedan Baranin, tri Dubrovčanina i jedan Zadranin. I od njih su neki, bez sumnje, s Vitom, podizali Dečane.

U sačuvanim arhivskim dokumentima ostali su šturi životopisi nekih od njih.

Kamenari Branoje, Hranoje, Bogoje, Petar i Anđel

Majstor B r a n o j e, kamenar, stanovnik Kotora, oženio se 1326. ćerkom majstora Radoste, kovača, i dobio bogat miraz; a novembra udao svoju rođaku za kovača Mihaila.

Pet godina kasnije primio je na izučavanje zanata Radoslava Gejšina iz Budve, s tim da ga uči devet godina a 1336. godine Miletu Debrunevića iz Gradaca (Bogdašići) da ga uči šest godina.

Prema običaju koji je vladao, majstor je bio dužan da hrani učenika, da ga odijeva a po svršenoj obuci, da mu nabavi odgovarajući alat.

Kamenari Hranoje i Bogoje ugovorili su u oktobru 1327. s Marinom Meksom, sudijom, da mu naprave u prizemlju kuće velika vrata i prozor s gvozdenim rešetkama. Pored toga na prvom spratu još i vrata na stepenicama, pet prozora i jedan prozor s rešetkama; da dozidaju drugi sprat visok sedam lakata s rubom okolo pročelja, pet balkonada sa po jednim prozorom; da sazidaju treći sprat visok devet lakata i potkrovlje s dva prozora. Meksa je dao materijal, majstori radnike.

Takođe se pominje i majstor Dražoje čiji je dobar sudrug bio majstor Milko. Oni su zajednički ugovorili jula 1334. godine s Medojem Šujićem da mu za 100 krstatih perpera i trubnju (peču) platna podignu kuću sa sedam prozora kakve želi kao i još nekoliko kuća od 50 do 80 perpera. A u decembru 1336. ugovorili su s predstavnikom kotorske opštine za 60 perpera da sazidaju kameni most preko potoka na Šuranju.

U Kotoru su radili dva majstora-klesara iz Zadra, sinovi majstora Lovra: Petar i Anđel, koji su gradili i crkvi za oko 120 perpera. Pored toga, Petar je radio na izgradnji Dubrovačke stolne crkve Sveti Martin a Anđelo čuvenu crkvu Svetog Vlaha, isto u Dubrovniku. Bio je vješt skulptor, izrađujući plastične kamene ukrase. Po dolasku u Kotor, braća Petar i Anđelo, kao čuveni i provjereni graditelji, otišli su s Vitom Kotoraninom u Dečane, gdje su ostavili znameniti trag u vječnom kamenu.

Dubrovčanin Marko Marinov Gogo i "crven kamen" iz Boke Kotorske

No ipak, najpoznatiji i od svih tih majstora-kamenara bio je Marko Marinov Gogo iz Dubrovnika.

Početkom marta 1355. godine, majstor Gogo je sklopio ugovor s Mihailom Bućom da mu izradi brojne balkonade i mnoštvo prozora, i to sve u kamenu s Korčule, koji je Buća bio dužan da pribavi. Takođe je sklapao ugovore za gradnju velikih kuća, sve veću od veće, što je zavisilo od takmičarskog duha i surevnjivosti kotorskih žitelja.

Od ovih brojnih i znamenitih majstora-kamenara, pretpostavlja se da su na izgradnji Visokih Dečana učestvovali: Hranoje i Bogoje, Dražoje i Milko, Dragoš Ivanov Baranin sa svojim kotorskim drugom Petrom Anđelom i Petar Lovrov, Zadrani a pogotovo Marko Marinov Gogo iz Dubrovnika.

Kotorski majstori mogli su izrađivati dekorativno kamenje za Dečane i tu, na moru. A takođe su mogli da izvode i realizuju razne ukrase.

Profesor M. Vasić je uvjeren da su Dečani bili podignuti do krova već 1330. godine.

"NJegovo (protomajstora Vite) dugo zadržavanje na toj građevini - kaže Vasić - objašnjava i opravdava ovaj bogati ukras na fasadama Dečana, čija preciznost u izradi dokazuje da su svi ti ukrasi bili samo grubo ubeleženi na neuzidanim tesanicima i dovršavani tek pošto su tesanici bili uzidani.

(Kotor, katedrala Svetog Tripuna, osvećena 1166: Graditelji Dečana kopirali su neka rešenja spoljne plastike, naročito na triforama

O gradnji Visokih Dečana postoji narodna pjesma u nekoliko varijanti.

Sve te varijante uporedio je i komentarisao Dragutin Kostić. U svima njima, pa i u makedonskoj varijanti, pominje se crveni kamen, veoma skup koji je bio dobavljen "preko mora", što podsjeća i upućuje na crveni kamen iz Đurića u Boki Kotorskoj.

VITA I "SLAVNI GRAD CARSTVA"

Dugo kroz srednji vijek, Kotor je bio najšira, najživlja i najosvjetljenija vratnica Zete i Raške u njihovom dodiru sa zapadnim svijetom i njegovom kulturom.

U Vitino vrijeme, on je bio najkulturniji srpski grad i glavna morska luka. Čak se nalazio na istom kulturnom nivou kao i susjedni Dubrovnik.

Takav uspon omogućili su, prije svega, veoma razvijena trgovina, kako pomorska tako i suvozemna, a posebno čuveno kotorsko zanatstvo.

Pored odlično organizovanog brodarstva, velike količine zlata, srebra i olova iz Brskova, Novog Brda, Trepče, Janjeva, Rudnika i Brvenika slijevale su se k ovom gradu. NJima su se pridruživale ogromne količine voska, meda, sira, vune, kože, da bi to bilo uzvraćeno drugim materijalnim i duhovnim dobrima. O tome najupečatljivije govore sačuvani brojni pisani spomenici.

U vrijeme kada je u njemu živio i iz njega, na razne strane, ka svojim monumentalnim građevinama odlazio Vita Čuča, Kotor je bio u procvatu - "slavni grad carstva", kako ga naziva sam car Dušan.

Tako je neimar Dečana bio plod jedne kulturno dozrele sredine. U to vrijeme Kotor je imao svoju upravu, zakonodavnu vlast - Malo i Veliko vijeće; zatim sudije, kneza, predstavnike vladaoca.

Pored toga imao je i sopstvenu kovnicu novca i brodogradilište, a onda srednju gramatikalnu školu s domaćim i stranim nastavnicima koja je ujedno s onom dubrovačkom i zadarskom, najstarija u našoj zemlji. Tu je postojala i apoteka, takođe zajedno s dubrovačkom, najstarija u nas. U apoteci su radili italijanski farmaceuti iz Mletaka i Varlete. U gradskoj bolnici radilo je više ljekara, hirurga i fizikusa. Trojica su bila iz italijanskih gradova Ferme, Rima i Osima a četvrti iz Bara. Kotorski notari, tri strana i dvojica domaćih, zajedno s ljekarima i apotekarima, bili su preteče humanizma na našem primorju.

U doba Vite Čuče Kotor je imao svoje znane i neznane arhitekte i skulptore kao što su bili Vita i Obrad Desislavin. Oni su znatno uticali na stvaranje i formiranje Raške škole.

Poznata je i nadaleko bila čuvena tadašnja Kotorska slikarska škola, čiju su slavu pronijeli grčki živopisci Dečana i dubrovačkih hramova.

Tu su bile raznovrsne zanatlije, posebno zlatari-umjetnici, klesari, kovači mačeva i štitova. Kod njih se, što je karakteristično, zanat izučavao od deset do petnaest godina.

Pored dobrih i vičnih pomoraca, ovaj grad je imao i brojne poduzetne trgovce, privrednike i finansijere, koji su putovali u razne krajeve nemanjićkog carstva.

Poznat je bio Kotorski prepisivački centar i nekoliko manastirskih škola. Sinovi imućnijih Kotorana, obično su studirali na univerzitetu u Padovi.

Na pitanje ko je preporučio "malog brata", franjevca i katolika, fra Vitu za zidanje zadužbine Stefana Dečanskog, nema pravog odgovora. Ali, svakako su ga znali Trifun Buća, poznati diplomata i blagajnik kralja Milutina i Stefana Dečanskog, i njegov brat Mihajlo Buća - pomoćnik u vođenju nemanjićkih poslova po Primorju. A mogao je to biti i državni, srpski carinik, Kotoranin Grubo Paskala Mortolov. Ili jedan od zastupnika kasnijih na dvoru cara Dušana Grgur Gimini. Kotor je u to vreme bio najkulturniji, privrednog najživlji srpski grad, i glavna luka, a sam car Dušan će grad počastiti epitetom "slavni grad carstva mi".

Od Vitinih sugrađana neizbježno se nameću oni koji su s njim bili u bližim i bliskijim kontaktima, i koji su mu omogućili da stigne do carskog dvora a time i do Dečana. Jedan od najuglednijih bio je Trifun Buća, diplomata kralja Milutina i Stefana Dečanskog, koji je ostao poznat kao odličan privrednik, ugledni sudija i auditor. On je održavao veoma tijesne veze sa Srbijom, s dvorom i rudnim tržištem, zakupljujući olovo, srebro, bakar i zlato.

NJegov brat (ili sinovac) Mihailo Buća, takođe ga je u svemu slijedio. NJima se pridružuju Grubo Paskala Martolov, državni carinik, Grgur Gimani, izaslanik kod cara Dušana, Marin Meksa, Mihailo Pelegrina, Marin Jurijev Bolica i Nikola Marinov Glavati; sudije i auditori igrali su značajnu ulogu u životu rodnog grada i carstva, uopšte.

Kao i sva vlastela onog vremena, i oni su trgovali, ulažući velike iznose dukata u trgovačka udruženja i poduhvate, organizujući trgovačku mrežu duž Primorja - s Mlecima, Firencom, Milanom, Južnom Italijom a naročito sa Zetom i Raškom.

Sa svima njima Vita je održavao prisne i prijateljske veze, koje su ga kao rektora i opata franjevačkog manastira Svete Marije na Gurdiću i zastupnika kotorske "male braće", vodile ka unutrašnjosti srpske države, ka Dečanima i Peći.

Posebno je njegovo prijateljstvo s Obradom Desislavinim Gambom, graditeljem čuvenog oltara u Bariju i povjerenikom Nemanjića, što je svakako i doprinijelo da fra Vito s čuvenim kotorskim kamenarima stigne i podigne monumentalni manastir Visoki Dečani, zadužbinu Stefana Dečanskog Nemanjića.